Jak poważną chorobą jest udar mózgu?

Na udar mózgu zapada w Polsce prawie 65 000 osób rocznie. Udar mózgu może wystąpić w każdym wieku, najczęściej chorują osoby starsze po 60 roku życia – 80%. Należy jednak pamiętać, że 20% zapadających na udar, to jest ponad 12 000 osób rocznie, to ludzie młodsi, w wieku 35-59 lat, a więc aktywni zawodowo i wychowujący dzieci, opiekujący się osobami w podeszłym wieku. Udar mózgu jest schorzeniem bezpośrednio zagrażającym życiu i często może pozostawiać trwały uszczerbek na zdrowiu. Jest trzecią przyczyną zgonów i najczęstszą przyczyną inwalidztwa osób po 40 roku życia. Około 20% chorych na udar umiera w pierwszym miesiącu od zachorowania, 70% tych którzy przeżyli pozostaje, w różnym stopniu, osobami niepełnosprawnymi. Należy znać przyczyny udaru, aby jak najskuteczniej zapobiegać tej groźnej chorobie, oraz objawy tego schorzenia aby, jeśli wystąpią, jak najszybciej zgłosić się do szpitala i uzyskać fachową pomoc. Odpowiednio szybko zastosowane specjalistyczne leczenie daje szansę na uniknięcie ciężkich powikłań udaru.

Co to jest udar mózgu?

Udar mózgu rozpoznajemy, gdy na skutek zaburzeń przepływu krwi w naczyniach mózgowych u chorego wystąpią objawy uszkodzenia układu nerwowego (np. niedowład albo zaburzenia mowy). Udary mózgu można podzielić na dwie główne grupy:

• udar niedokrwienny, czyli zawał mózgu, którego przyczyną jest zwężenie lub zamknięcie tętnicy, najczęściej spowodowane miażdżycą, chorobami serca, przewlekłym nadciśnienieniem tętniczym. Ten typ udaru stanowi około 80% wszystkich udarów mózgu.
• krwotok śródmózgowy, określany także jako udar krwotoczny, którego przyczyną jest pęknięcie tętnicy i wylanie się krwi do mózgu (tzw. wylew), najczęściej spowodowany skokiem ciśnienia tętniczego u chorego z nieleczonym lub źle leczonym nadciśnieniem. Ten typ udaru stanowi około 20% wszystkich udarów mózgu.

Jakie są objawy udaru mózgu?

Najczęściej występujące objawy stwierdzane w przypadku udaru mózgu to nagle pojawiające się:

• osłabienie siły mięśni połowy ciała (prawej lub lewej): wykrzywienie twarzy, osłabienie ręki i nogi lub tylko jednej części ciała np. tylko ręki
• drętwienie lub osłabienie czucia na połowie ciała lub jego części
• zaburzenia mowy – niemożność mówienia, trudności w rozumieniu mowy, mowa bełkotliwa tj. niewyraźna, niezrozumiała
• zaburzenia widzenia – niedowidzenie prawej lub lewej połowy pola widzenia, zaniewidzenie na jedno oko
• zawroty głowy połączone z zaburzeniami równowagi – chory chodzi jak pijany lub w ogóle nie może chodzić, często z towarzyszącymi nudnościami, wymiotami lub podwójnym widzeniem. Czasami, zanim u chorego dojdzie do udaru mózgu, objawy mogą wystąpić krótkotrwale i w ciągu 15-30 minut samoistnie ustąpić. Jest to tak zwane“przemijające niedokrwienie mózgu”, TIA – od angielskiego Transient Ischemic Attack lub mały udar, czyli sygnał ostrzegawczy przed grożącym udarem mózgu z trwałymi objawami. Chory z przemijającymi objawami, choć ustąpiły całkowicie, powinien szybko zgłosić się do lekarza, bo istnieje szansa, że wdrożenie właściwego leczenia zapobiegnie wystąpieniu udaru mózgu.

Co należy zrobić, gdy wystąpi udar mózgu?

Chory z objawami udaru mózgu powinien jak najszybciej wezwać Pogotowie Ratunkowe i trafić do szpitala.

Tu, po wykonaniu szeregu badań w celu potwierdzenia rozpoznania udaru (tomografii komputerowej) i ustaleniu wstępnej jego przyczyny (badania krwi, badanie internistyczne oraz inne, zależne od stanu pacjenta i chorób współistniejących), zostanie wdrożone odpowiednie leczenie. Jeżeli chory dotrze do szpitala dostatecznie szybko, a udar okaże sięudarem niedokrwiennym (wywołanym zwężeniem lub zamknięciem tętnicy), to istnieje możliwość zastosowania leczenia trombolitycznego, czyli podania leku natychmiast rozpuszczającego „czop” zwężający lub zamykający tętnicę. Dlatego tak ważne jest szybkie wezwanie karetki pogotowia – tutaj liczy się nie tylko każda godzina, ale wręcz każda minuta. Jeżeli leczenie trombolityczne u chorego z zawałem mózgu nie może być przeprowadzone lub pacjent ma udar krwotoczny, zastosowana będzie inna terapia, dzięki której pacjent ma większe szanse powrotu do zdrowia. W trakcie pobytu w szpitalu prowadzone jest leczenie chorób, które doprowadziły do udaru (nadciśnienia serca), wdrażany jest proces rehabilitacji, podejmowanych jest także szereg działań mających na celu zmniejszenie ryzyka wystąpienia powikłań, takich jak: infekcje tętniczego, zaburzenia rytmu oraz innych chorób dróg oddechowych i moczowych, odleżyny, zakrzepowe zapalenie żył kończyn dolnych. Po zakończeniu leczenia szpitalnego (które zgodnie z dzisiejszą wiedzą powinno trwać możliwie krótko) często konieczne jest dalsze prowadzenie rehabilitacji, czy to w warunkach domowych, czy też w specjalistycznych oddziałach rehabilitacji neurologicznej. Po przebyciu udaru mózgu pewne jego objawy mogą u chorego pozostać na trwałe: różnego stopnia niedowłady kończyn i zaburzenia czucia, zaburzenia mowy, widzenia, równowagi, pamięci i innych funkcji poznawczych, zaburzenia nastroju (napadowy niekontrolowany płacz i śmiech), zmiany charakteru. U chorego może wystąpić depresja lub napady padaczkowe, które na ogół ustępują po wdrożeniu właściwego leczenia. W najcięższych przypadkach chory może pozostać osobą przystosowaną do leżącego lub fotelowo-leżącego trybu życia. Osoba taka nierzadko wymaga całodobowej opieki.

Jak zapobiegać udarowi mózgu?

Zapobieganie udarowi mózgu polega na:

• prawidłowym leczeniu chorób doprowadzających do udaru mózgu:
• nadciśnienia tętniczego – głównej przyczyny udaru niedokrwiennego i krwotocznego. Należy tak leczyć nadciśnienie tętnicze, aby górne jego wartości nie przekraczały 140 mmHg (dla chorych z cukrzycą 135 mmHg), a dolna granica 90 mmHg (dla chorych z cukrzycą 85 mmHg)
• cukrzycy – należy stosować dietę i leki według zaleceń lekarza oraz kontrolować poziom cukru
• chorób serca – szczególnie migotanie przedsionków
• podwyższonego poziomu cholesterolu, który sprzyja tworzeniu się zmian miażdżycowych w tętnicach
• otyłości, która sprzyja rozwojowi nadciśnienia tętniczego, cukrzycy i chorobom serca
• prowadzeniu zdrowego stylu życia
• nie palenie papierosów – palenie powoduje uszkodzenie wewnętrznej ściany tętnic, co ułatwia powstawanie zakrzepów zwężających lub zamykających tętnicę, jest przyczyną skoków ciśnienia tętniczego, powoduje zaburzenia w dopływie tlenu do komórek mózgowych
• nie nadużywanie alkoholu
• prowadzenie aktywnego trybu życia – szczególnie pamiętanie o spacerach.

W zapobieganiu powtórnemu udarowi niedokrwiennemu mózgu, u osób które już przebyły udar mózgu, szczególne znaczenie ma przyjmowanie leków przeciwpłytkowych lub przeciwzakrzepowych. Leki przeciwpłytkowe (antyagregacyjne) to leki, które zmniejszają „zlepianie płytek”, małych ciałek będących składnikiem krwi, a tym samym zapobiegają tworzeniu się zakrzepów w tętnicach zwężających lub zamykających światło naczynia. Stosujemy je, gdy przyczyną udaru jest miażdżyca lub nadciśnienie tętnicze.
Do leków tych należą: 

• kwas acetylosalicylowy
• ticlopidyna
• clopidogrel
• dipirydamol podawany wraz z kwasem acetylosalicylowym.

Leki przeciwzakrzepowe (antykoagulacyjne – acenokumarol) stosuje się, gdy kawałeczek utworzonej w sercu skrzepliny oderwał się i z prądem krwi dotarł do tętnicy mózgowej powodując zaburzenia przepływu krwi i w rezultacie niedokrwienie mózgu. Leki przeciwzakrzepowe silniej blokują tworzenie skrzepliny niż leki przeciwpłytkowe, dlatego w czasie ich przyjmowania chory musi przestrzegać ważnych zasad, a leczenie to musi być ściśle kontrolowane przez lekarza. Najważniejsze zasady przyjmowania leków przeciwzakrzepowych to:

• dokładne przestrzeganie zalecanych dawek leku
• okresowe kontrolowanie stopnia działania leku – najczęściej co 4-6 tygodni (o częstości kontroli decyduje lekarz prowadzący) oznaczanie wskaźnika protrombinowego – INR (zalecana wartość INR 2-3)
• zwracanie uwagi na objawy sygnalizujące zbyt silne działanie leku, takie jak: krwawienie z dziąseł lub nosa, liczne siniaki na skórze, smoliste stolce. Jeżeli wystąpią takie objawy, należy natychmiast zgłosić to lekarzowi
• zwracanie uwagi na przyjmowanie innych leków, które mogą zwiększać działanie przeciwkrzepliwe, jak leki przeciwbólowe (z wyjątkiem paracetamolu), amiodaron, cymetydyna. Dlatego konieczne jest, aby każdego lekarza poinformować o przyjmowaniu leków przeciwzakrzepowych
• szczególne kontrolowanie ciśnienia krwi – podwyższone ciśnienie zwiększa prawdopodobieństwo krwawienia.

Jeżeli u chorego z udarem mózgu spowodowanym zatorem sercopochodnym nie możemy, z różnych przyczyn, zastosować leku przeciwkrzepliwego, podajemy lek przeciwpłytkowy.

Uwagi końcowe

• udar mózgu to stan nagły – wymaga natychmiastowego zgłoszenia się do szpitala. Czas zgłoszenia decyduje o możliwości zastosowania skutecznego leczenia, czyli o życiu i stopniu inwalidztwa chorego
• nie wolno bagatelizować objawów neurologicznych, które całkowicie ustąpiły. Najczęściej wracają one w sposób trwały
• nadciśnienie tętnicze i palenie papierosów to dwaj główni sprawcy wystąpienia udaru mózgu. A tak łatwo je w dzisiejszych czasach pokonać.