Aterotromboza

• zjawisko niepożądanego krzepnięcia krwi płynącej w naczyniu krwionośnym (tętnicy), którego ściana została wcześniej przebudowana w procesie miażdżycy (tzn. wysycona cholesterolem) 
• uszkodzenie zmiażdżycowanego naczynia przez dodatkowe czynniki (np. nikotynę, podwyższone ciśnienie tętnicze) wywołuje skomplikowane procesy biochemiczne, których następstwem jest miejscowe pobudzenie krzepnięcia krwi i powstanie zakrzepu
• zakrzep ogranicza drożność uszkodzonej tętnicy
• następuje niedokrwienie narządu, np. serca, mózgu

W jaki sposób aterotromboza przekłada się na odczuwane przez nas dolegliwości?

Miażdżyca tętnic i zakrzepy powstające w uszkodzonych przez nią naczyniach krwionośnych prowadzą do niedokrwienia wielu narządów.

1. Niedokrwienie mięśnia sercowego
• typowe objawy: ból w klatce piersiowej w trakcie wysiłku, ustępujący po jego zaprzestaniu
• ból przedłużający się, często nawracający lub występujący przy minimalnym wysiłku może zwiastować zawał serca
2. Niedokrwienie ośrodkowego układu nerwowego
• w postaci odwracalnej objawia się jako przemijająca dolegliwość, np. nagłe osłabienie kończyn jednej połowy ciała, zaburzenia mowy, nagłe zaniewidzenie, drętwienie ust, zawroty głowy
• nieodwracalne niedokrwienie ośrodkowego układu nerwowego, czyli udar niedokrwienny mózgu często skutkuje trwałym pogorszeniem sprawności organizmu



 

3. Niedokrwienie kończyn dolnych
• wywołuje ból łydek w trakcie wysiłku (np. szybki spacer), ustępujący w spoczynku; w zależności od położenia tętnicy uszkodzonej przez proces miażdżycy lokalizacja bólu może być odmienna (np. pośladki, uda)
  U tej samej osoby często współistnieje niedokrwienie różnych narządów.

Jakie okoliczności zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia chorób związanych z aterotrombozą?

Nieprawidłowa zawartość cholesterolu całkowitego i/lub jego poszczególnych frakcji we krwi:

• podwyższony (powyżej 190 mg/%) poziom cholesterolu całkowitego we krwidotyczy prawie 67 % dorosłych Polaków i jest, w naszym kraju, najczęstszym czynnikiem prowadzącym do aterotrombozy
• podstawowe przyczyny nadmiaru cholesterolu we krwi to: otyłość, niska aktywność fizyczna, dieta bogata w węglowodany (cukry) i tłuszcze, nadmierne spożycie alkoholu (trójglicerydy!)
• pożądany poziom cholesterolu całkowitego we krwi to wartość <190 mg/%, a dla osób po zawale serca lub po zawale serca i z cukrzycą – nawet mniejsza (odpowiednio: 190 i 175 mg/%) 
• docelowa wartość cholesterolu LDL (tzw. „złego”) wynosi poniżej 100 mg/% (u osób szczególnie zagrożonych powikłaniami miażdżycy, np. osób z cukrzycą poniżej 70 mg/%), trójglicerydów poniżej 150 mg/%, a cholesterolu HDL (tzw. „dobrego”) powyżej 40 mg/%

Nadciśnienie tętnicze

• czyli wartość ciśnienia tętniczego krwi równa lub wyższa niż 140/90 mmHg dotyczy ok. 30 % dorosłych Polaków (8,6 mln osób)
• u dalszych 30 % osób występuje tzw. ciśnienie wysokie prawidłowe (130- 139 mmHg/85-89 mmHg), które – podobnie jak nadciśnienie tętnicze – przyspiesza rozwój miażdżycy i jej powikłań
• narządy szczególnie narażone na szkodliwe działanie podwyższonego ciśnienia tętniczego to: mózg, wzrok, serce, nerki
• prawidłowe ciśnienie tętnicze wynosi poniżej 130/80 mmHg, a optymalne – poniżej 120/80 mmHg

Palenie tytoniu

• iezależnie od zawartości nikotyny palenie wywołuje gwałtowny wzrost stężenia hormonów stresowych we krwi, co objawia się przyspieszeniem czynności serca i wzrostem wartości ciśnienia tętniczego
• alenie pobudza krzepnięcie krwi
• palenie podnosi poziom cholesterolu we krwi
• papierosy z mniejszą dawką nikotyny nie zmniejszają częstości zawałów serca

Cukrzyca typu 2 i stan przedcukrzycowy

• cukrzyca występuje u prawie 6 % dorosłych Polaków
• w Polsce, w grupie tzw. czynników ryzyka aterotrombozy, zajmuje 4 miejsce (po podwyższonym poziomie cholesterolu, nadciśnieniu tętniczym i nikotynizmie)
• rozwojowi cukrzycy sprzyja otyłość i brak ruchu
• prawidłowy poziom cukru we krwi na czczo wynosi poniżej 100 mg/%

Otyłość

• nadwaga i otyłość dotyczą łącznie ponad połowy dorosłych Polaków (52,7%)
• nadmierną masę ciała identyfikuje się na kilka sposobów:
• obliczając wskaźnik masy ciała czyli BMI (body mass index Z iloraz masy ciała [kg] do kwadratu długości ciała [m];norma 18,5-24,9; nadwaga: BMI 25-29,9, a wartość BMI 30 i powyżej – otyłość)
• oceniając wskaźnik talia-biodro, tj. WHR (waist to hip ratio Z iloraz obwodu w talii [cm] do obwodu w biodrach [cm]; przy otyłości WHR wynosi powyżej 1)
• wyodrębnia się tzw. otyłość brzuszną, kiedy obwód w pasie przekracza 94 cm u mężczyzn, a 80 cm u kobiet; ten rodzaj otyłości istotnie zwiększa prawdopodobieństwo rozwoju cukrzycy

Brak ćwiczeń fizycznych

• sprzyja otyłości, nieprawidłowej zawartości cholesterolu (trójglicerydów) we krwi i wystąpieniu cukrzycy typu 2
• może powodować nadmierne krzepnięcie krwi

Choroby związane z nadmiernym krzepnięciem krwi

• to m.in.: przewlekłe stany zapalne, nowotwory oraz niektóre schorzenia nerek
• w odróżnieniu od wymienionych wcześniej czynników ryzyka aterotrombozy, tryb życia nie ma istotnego wpływu na wystąpienie, ani przebieg tych chorób, a ich wyeliminowanie wymaga podjęcia specjalistycznych działań medycznych

Epidemiologia

W Polsce co roku hospitalizuje się około 150 tys. osób z Ostrymi Zespołami Wieńcowymi (świeży zawał serca, niestabilna choroba wieńcowa). Około milion osób ma zdiagnozowaną chorobę wieńcową.
W 2000 r. zarejestrowano wśród mężczyzn: 

• 30 972 zgony z powodu choroby wieńcowej 
• 17 867 zgonów z powodu udaru mózgu wśród kobiet: 
• 24 603 zgony z powodu choroby wieńcowej
• 23 576 zgonów z powodu udaru mózgu

Co czwarty Polak umiera z powodu chorób sercowo-naczyniowych i udarów mózgu.
Współczynnik umieralności z powodów sercowo-naczyniowych należy w naszym kraju do najwyższych w Europie, zaś duże różnice w porównaniu do krajów dawnej UE nadal nie ulegają zmniejszeniu.

Farmakoterapia

Nie można jednak, w tym miejscu, pominąć roli farmakoterapii, którą wdraża się na różnych etapach rozwoju choroby. Istnieją leki, które blokują etapy skomplikowanych przemian biochemicznych, składających się na proces aterotrombozy. W farmakoterapii stosuje się leki:

• stosowane we wszystkich chorobach lub stanach, które uznaje się za czynniki ryzyka aterotromobozy, np. leki przeciwcukrzycowe czy obniżające ciśnienie tętnicze
• obniżające poziom cholesterolu we krwi – w szczególności jego frakcji LDL („zły cholesterol”)
• leki przeciwpłytkowe, które tłumią działanie płytek krwi, czyli tych elementów krwi, których aktywacja prowadzi do tworzenia zakrzepów i zatorów w naczyniach tętniczych

Jakie działania pozwolą skutecznie zahamować postęp miażdżycy i zapobiec jej powikłaniom?

• regularny wysiłek fizyczny – przeznaczenie przynajmniej 30 minut przez większość dni w tygodniu na szybki spacer, pływanie, jazdę na rowerze
• zaprzestanie palenia papierosów – korzyści wynikające z eliminacji tego czynnika ryzyka są bezdyskusyjne. Przyrost masy ciała, który może towarzyszyć rzucaniu tego nałogu jest zagadnieniem drugoplanowym
• redukcja masy ciała – stopniowa, np. 1 kg/miesiąc, uzyskana dzięki skojarzeniu wysiłku fizycznego i ubogokalorycznej (np.1200-1800 kcal/dobę), jakościowo zmodyfikowanej diety 
• przestrzeganie zasad racjonalnego żywienia – również przez osoby szczupłe – skrótowo przedstawionych w piramidzie zdrowego żywienia

Piramida zdrowego żywienia (wg prof. W. B. Szostaka i prof. B. Cybulskiej) Zalecenia Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego i Polskiego Naukowego Towarzystwa Otyłości i Przemiany Materii.

Warto dodać, że:

• dzienne spożycie soli kuchennej nie powinno przekraczać 6 g (płaska łyżeczka do herbaty) – większa ilość sprzyja rozwojowi nadciśnienia tętniczego
• korzystne jest ograniczenie spożycia cholesterolu do poniżej 300 mg/dobę (w całości pokrywanych np. przez 1 żółtko kurzego jaja)
• owoce i warzywa zawierają tzw. antyoksydanty, czyli substancje chemiczne, które mogą przyczynić się do hamowania niektórych reakcji biochemicznych zachodzących w procesie aterotrombozy
• produkty bogate w pochodne kwasu foliowego (ciemnozielone warzywa liściaste, bób, zarodki pszenne, drożdże, wątroba) uczestniczą w eliminowaniu substancji chemicznej o nazwie homocysteina, która jest czynnikiem współodpowiedzialnym za wystąpienie aterotrombozy w grupie bardzo młodych osób
• alkohol w ilości nieprzekraczającej 30 ml etanolu/dobę dla mężczyzn, a 15 ml dla kobiet, optymalnie w postaci czerwonego wina (283 g) może przyczynić się do hamowania postępu miażdżycy; większa ilość wywołuje efekt odwrotny (m.in. przez zwiększenie stężenia jednej ze szkodliwych frakcji cholesterolu we krwi)

  

Podziękowania

Poradnik powstał na podstawie wskazówek zespołu specjalistów złożonego z:
dr Marii Referowskiej
dr. Pawła Lewandowskiego
dr. Pawła Zagożdżona

Specjalne podziękowanie za konsultacje dla Pana prof. dr. hab. med. Andrzeja Budaja, kierownika Kliniki Kardiologii Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego w Szpitalu Grochowskim w Warszawie.