Stosowanie hormonalnej terapii zastępczej (hormone replacement therapy, HRT) ma ugruntowaną pozycję w przypadku umiarkowanych i znacznych dolegliwości menopauzalnych, natomiast przewlekła hormonoterapia w celu prewencji chorób w wieku pomenopauzalnym nie przynosi korzyści, co potwierdziły duże badania kliniczne z randomizacją. Jednym z zaprojektowanych badań było badanie WISDOM, w którym zakładano okres obserwacyjny średnio na 8,5 roku, ale wyniki pierwszych badań z randomizacją z zastosowaniem HRT spowodowały, że badanie zastało przedwcześnie zakończone.

Ocena ryzyka i korzyści z leczenia estrogenami lub estrogenami i progesteronem u kobiet w okresie pomenopauzalnym.

Grupę badaną stanowiło 6498 kobiet w wieku 50–69 lat, w okresie pomenopauzalnym (niemiesiączkujące przez ostatnie 12 mies. lub po całkowitej histerektomii).

Randomizacja chorych do poszczególnych grup poprzedzona była oceną kwestionariuszową. W grupie pierwszej randomizowano kobiety bez przebytych zabiegów ginekologicznych lub z częściową histerotomią do grupy leczonej estrogenem i progesteronem (n = 1862) lub do grupy placebo (n = 1859), w grupie drugiej randomizowano kobiety po przebytej histerektomii totalnej lub wyrażające zgodę na stosowanie HRT w badaniu kwestionariuszowym do grupy leczonej estrogenem i progesteronem (n = 481) lub do grupy leczonej estrogenem (n = 485), w grupie trzeciej randomizowano chore, które zgłaszały chęć przyjmowania placebo w badaniu kwestionariuszowym, do grupy leczonej estrogenem i progesteronem (n = 334), do grupy leczonej estrogenem (n = 341) lub do grupy placebo (n = 330). W ocenie końcowej porównano grupy kobiet otrzymujące estrogen i progesteron (n = 2196) z grupą otrzymującą placebo (n = 2189) i grupę otrzymującą estrogen i progesteron (n = 815) z grupą otrzymującą estrogen (n = 826). W początkowej fazie badania do badania włączano głównie kobiety starsze. Estrogeny stosowano w dawce 0,625 mg dziennie, a medroksyprogesteron w dawce 2,5 mg dziennie. Badania kontrolne przeprowadzano po 4, 14, 27, 40 i 52 tyg., a następnie co 6 mies. do zakończenia badania.

Pierwszorzędowy punkt końcowy: choroby sercowo-naczyniowe (dusznica niestabilna wymagająca leczenia szpitalnego, zawał, zgon wieńcowy), złamania kości w przebiegu osteoporozy i rak sutka.

Drugorzędowy punkt końcowy: zgony w przebiegu raka sutka, inne nowotwory, zgony, zakrzepica żylna, choroby naczyniowe mózgu.

Średni wiek kobiet wynosił 63 lata. Dusznicę bolesną stwierdzono u 5%, przebyty zawał u 1,5%, cukrzycę u 3,5%. Palące – 12% badanych. Średni BMI – 28 kg/m². Średni czas od ostatniej miesiączki do włączenia do badania wynosił 15 lat. Średni czas obserwacji – 11,9 mies.

Pierwszorzędowy punkt końcowy: w grupie kobiet otrzymujących skojarzone leczenie hormonalne liczba zdarzeń sercowo-naczyniowych była istotnie statystycznie większa w porównaniu z grupą otrzymującą placebo. W grupie leczonej u 7 kobiet obserwowano zdarzenia sercowo-naczyniowe (3 przypadki dusznicy niestabilnej i 4 przypadki zawału) bez zdarzeń w grupie placebo, co daje 26,9 vs 0 zdarzeń na 10000 pacjentolat (p = 0,016). Liczba zdarzeń sercowo-naczyniowych w grupie otrzymującej leczenie skojarzone była porównywalna z liczbą zdarzeń w grupie otrzymującej estrogeny. Zdarzenia sercowo-naczyniowe wystąpiły u 4 vs 2 kobiet odpowiednio w grupach, co daje 47,8 vs 23,6 zdarzeń na 10 000 pacjentolat (HR 2,03, p = 0,40).

Złamania kości częściej obserwowano w grupie placebo niż w grupie leczonej, ale różnica nie osiągnęła istotności statystycznej, u 40 kobiet w grupie otrzymującej skojarzone leczenie hormonalne i u 58 kobiet w grupie placebo (211,8 vs 292,6 zdarzeń na 10 000 pacjentolat, p = 0,07). Liczba kobiet ze złamaniami kości w grupie otrzymującej leczenie skojarzone była porównywalna z liczbą kobiet ze złamaniami kości w grupie przyjmującej estrogeny (12 vs 8 kobiet, co daje 144,5 vs 94,4 zdarzeń na 10 000 pacjentolat, HR 1,52, p = 0,35).

Nie stwierdzono przypadków raka sutka w ciągu rocznej obserwacji.

Drugorzędowy punkt końcowy: zakrzepicę żylną obserwowano u 22 kobiet w grupie otrzymującej skojarzone leczenie hormonalne i u 3 kobiet w grupie placebo, co daje 85,1 vs 11,5 zdarzeń na 10 000 pacjentolat (HR 7,36; 95% CI 2,2–24,6; p < 0,001). Przy porównaniu grupy kobiet otrzymujących leczenie hormonalne skojarzone z grupą otrzymującą estrogeny liczba zdarzeń zakrzepowych była podobna. W grupie otrzymującej leczenie skojarzone u 7 chorych, w grupie leczonej estrogenami u 3 kobiet, co daje 84,3 vs 35,3 zdarzenia na 10 000 kobiet/lat (HR 2,39, p = 0,19).

Liczba zdarzeń naczyniowych mózgowych i częstość występowania innych nowotworów była porównywalna w grupach.

 

HRT rozpoczęta wiele lat po menopauzie wiąże się ze wzrostem ryzyka zdarzeń sercowo-naczyniowych i zakrzepicy żylnej.