Aktualnie nie dysponujemy skutecznymi sposobami leczenia zespołów wazowagalnych. Rekomendacje dotyczące postępowania z chorymi zakładają zmianę trybu życia oraz umocnienia chorego w przekonaniu o łagodnym charakterze choroby. Istnieją pojedyncze doniesienia kliniczne mówiące o korzystnym efekcie terapeutycznym izometrycznych ćwiczeń fizycznych wykonywanych w celu przeciwdziałania omdleniom w chwili pojawienia się objawów prodromalnych.

Cel badania
Ocena efektywności izometrycznych ćwiczeń fizycznych w przeciwdziałaniu spadkowi ciśnienia tętniczego, u chorych z nawracającymi omdleniami.

Grupę badana stanowiło 223 chorych między 16. a 70. rokiem życia z klinicznie potwierdzonym rozpoznaniem omdlenia wazowagalnego, z poprzedzającymi zasłabnięcie objawami prodromalnymi w wywiadzie, z udokumentowanymi 3 omdleniami w okresie 2 lat lub z jednym omdleniem lub stanem przedomdleniowym w ostatnim roku.

Randomizacja do grupy leczonej konwencjonalnie (n = 117 chorych), do grupy leczonej dodatkowymi ćwiczeniami fizycznymi, zapobiegającymi spadkowi ciśnienia tętniczego (n = 106 chorych) w sytuacjach prowadzących do zasłabnięć oraz w momencie pojawienia się objawów zapowiadających zasłabnięcie. Chorzy randomizowani do grupy stosującej ćwiczenia izometryczne wykonywali skrzyżowanie kończyn dolnym z jednoczasowym napinaniem mięśni pośladków i mięśni brzucha, ugniatanie piłeczki w dłoni, wzrost napięcia mięśni ramion poprzez ich przeciwstawne naciąganie (palce rąk zaczepione o siebie z przeciwstawnym rozciąganiem kończyn górnych). Chorzy z grupy kontrolnej byli instruowani w zakresie rozpoznawania sytuacji zagrożenia omdleniem i zmiany stylu życia poprzez unikanie sytuacji prowadzących do omdleń, przyjmowania pozycji leżącej w przypadku objawów i zwiększenia spożycia wody i soli.

Pierwszorzędowy punkt końcowy: liczba omdleń/chorego/rok.
Drugorzędowy punkt końcowy: czas do pierwszego epizodu omdlenia.

Średni wiek chorych wyniósł 38 lat, mężczyźni stanowili 35% badanych. Do czasu włączenia do badania zarejestrowano średnio 6 omdleń w wywiadzie, w tym 3 w ostatnich 2 latach. Objawy prodromalne: nudności lub wymioty u 41% chorych, pocenie się u 65%, zawroty głowy u 58%, mroczki przed oczami u 31%. Objawy przedomdleniowe występowały z podobną częstością w grupach – u 81 chorych (74%) w grupie kontrolnej i u 81 chorych (82,7%) w grupie badanej (p = 0,12).

Pierwszorzędowy punkt końcowy: liczba chorych z omdleniami po roku od wprowadzenia ćwiczeń fizycznych była niższa w grupie badanej w porównaniu z grupą kontrolną. Ponowne omdlenia wystąpiły u 31 chorych (31,6%) w grupie wykonującej systematyczne ćwiczenia fizyczne i u 56 chorych (51%) w grupie kontrolnej (RR 0,36; 95% CI 0,11-0,53; p = 0,005). W grupie leczonej ćwiczeniami fizycznymi w ciągu roku nie wystąpiły omdlenia. W grupie leczonej konwencjonalnie – 0,6 omdleń/chorego/rok (p = 0,004). Ryzyko wystąpienia omdlenia było o prawie 40% niższe w grupie wykonującej ćwiczenia fizyczne przed spodziewanym omdleniem, w porównaniu z grupa kontrolną (HR 0,59; 95% CI 0,38-0,92; p = 0,018).
Drugorzędowy punkt końcowy: nie odnotowano istotnej statystycznie różnicy w czasie do pierwszego omdlenia. W grupie kontrolnej wynosił 4,8 ± 4,5 mies. vs 6,6 ± 5,9 mies. w grupie badanej (p = 0,106).

Stosowanie ćwiczeń przeciwdziałających spadkowi ciśnienia tętniczego może być zalecane chorym z objawami poprzedzającymi omdlenie wazowagalne jako działanie zmniejszające ryzyko wystąpienia zasłabnięć.