Farmakologiczne leczenie niewydolności serca oparte na danych uzyskanych z badań klinicznych oraz stosowanie urządzeń poprawiających pracę serca w niewielkim lub umiarkowanym stopniu poprawia jakość życia chorych. Wpływ kontrolowanego wysiłku fizycznego łącznie z optymalnym leczeniem farmakologicznym na stan zdrowia chorych z przewlekłą niewydolnością serca nie jest do końca poznany. Wyniki badań są często rozbieżne, co wynika z różnych metod badawczych, oceny małych grup chorych, ograniczeń czasowych. Ocena wpływu wysiłku fizycznego na stan zdrowia chorych z niewydolnością serca ma istotne znaczenie, gdyż jak wykazano w badaniu głównym, nadzorowane ćwiczenia fizyczne nie spowodowały redukcji śmiertelności i liczby hospitalizacji w porównaniu z grupą leczoną tradycyjnie.

 

Ocena kontrolowanego wysiłku fizycznego w poprawie jakości życia u chorych z stabilną niewydolnością serca i dysfunkcją skurczową lewej komory.

Grupę badaną stanowiło 2331 chorych, z objawową niewydolnością serca w II-IV klasie NYHA, z EF ≤ 35%, leczonych optymalnie farmakologicznie w okresie ostatnich 6 mies. U wszystkich chorych wykonywano test wysiłkowy, oceniano zaburzenia rytmu i niedokrwienie mięśnia sercowego w czasie testu celem wykluczenia chorych zagrożonych powikłaniami, określano właściwy poziom wykonywanych wysiłków, oraz zakres rytmu serca w czasie ćwiczeń fizycznych.

Randomizacja do grupy leczonej typowo (n = 1172 chorych) lub do grupy w której zaplanowano kontrolowany wysiłek fizyczny (n = 1159 chorych). W grupie z nadzorowanym wysiłkiem fizycznym, ćwiczenia przeprowadzano w 3 sesjach w ciągu  tyg. przez okres 3 mies. (36 sesji). W czasie ćwiczeń chorzy rozpoczynali trening od chodzenia, następnie wykonywali wysiłek na bieżni lub ergometrze. Ćwiczenia początkowo trwały od 15 do 30 min., z zwiększeniem pracy serca do 60% w porównaniu z wartością spoczynkową. Po 6 sesjach wysiłek zwiększano do 30-35 min. z docelową wartością pracy serca do 70% w porównaniu z wartością spoczynkowa. Po 18 sesjach chorzy mogli kontynuować ćwiczenia w warunkach domowych (jeżeli posiadali odpowiedni sprzęt). Ćwiczenia zwiększano do 5 razy w tyg. przez 40 min. z docelową czynnością serca większą o 60-70% w porównaniu z wartością wyjściową. Chorzy w grupie kontrolnej otrzymywali pełną informacje o zaleceniach związanych z leczeniem, stosowną dietą i wykonywanych wysiłkach fizycznych. Kontrolne badania chorych co 3 mies. przez okres 2 lat.

Stan chorych oceniano kwestionariuszem KCCQ (Kansas City Cardiomyopathy Questionaire). Oceniano 5 paneli kwestionariusza: panel sumującym wszystkie składowe kwestionariusza, ograniczenia w wydolności fizycznej, objawy kliniczne, jakość życia i ograniczenia w życiu społecznym. Kwestionariusz punktowany od 0 do 100, im wyższa wartość tym lepszy stan zdrowia. Ocena po 3 i 12 mies., następnie corocznie do 4 lat obserwacji.

Drugorzędowy punkt końcowy: zmiany w jakości życia oceniane kwestionariuszem KCCQ.

Średni wiek chorych wyniósł 59 lat, mężczyźni stanowili 72% badanych. Nadciśnienie tętnicze stwierdzono u 60% chorych, przebyty zawał u 42%, migotanie lub trzepotanie przedsionków u 21%, cukrzycę u 32%. Średnia wartość BP – 112/70 mm Hg, EF – 29,5%.

W II klasie NYHA było 63% badanych, w III klasie – 36% i w IV klasie – 1%. U połowy chorych niewydolność serca w przebiegu choroby niedokrwiennej serca.

Wyjściowo w poszczególnych panelach uzyskano: w panelu sumującym wszystkie składowe kwestionariusza – 66 punktów, ograniczenia w wydolności fizycznej – 69, objawy kliniczne – 73, jakość życia – 60 i ograniczenia w życiu społecznym – 62.

Drugorzędowy punkt końcowy: w grupie z nadzorowanym wysiłkiem fizycznym poprawę jakości życia obserwowano we  wszystkich panelach po 3 mies. badania. Poprawa w grupie leczonej typowo w panelu sumującym wszystkie składowe kwestionariusza wyniosła 3,28 punktu, a w grupie z nadzorowanym wysiłkiem fizycznym 5,21 punktu. Różnica pomiędzy grupami wynosząca 1,93 punktu była istotna statystycznie (p < 0,001). Podobnie w pozostałych panelach: w panelu oceniającym ograniczenia w wydolności fizycznej różnica wyniosła 2,30 punktu (p < 0,001), w panelu oceniającym objawy kliniczne – 1,52 punktu (p = 0,008), w panelu oceniającym jakość życia – 1,63 punktu (p = 0,02) i w panelu oceniającym ograniczenia w życiu społecznym – 1,79 punktu (p = 0,02). Od 3 mies. do zakończenia badania nie obserwowano zmian i różnice pomiędzy grupami utrzymały się do zakończenia badania.

Poprawę o 5 punktów i więcej po 3 mies. badania obserwowano u 29% chorych leczonych typowo, a w grupie z nadzorowanym wysiłkiem fizycznym u 54% chorych (p < 0,001). Po 12 mies. liczba chorych z poprawą wynosiła 33 vs 53% chorych odpowiednio w grupach (p < 0,001).

Zaplanowany wysiłek fizyczny spowodował umiarkowana lecz istotną statystycznie poprawę stanu zdrowia ocenianą kwestionariuszowo w porównaniu z grupą leczoną tradycyjnie. Poprawę stwierdzono już po 3 miesiącach trwania badania i utrzymywała się do jego zakończenia.