Znaczący postęp dokonany w ostatnich latach w leczeniu niewydolności serca jest często trudny do wprowadzenia w praktyce. Około 30–60% chorych nie stosuje leków, a 50–80% nie respektuje zaleceń dotyczących zmiany stylu życia. Brak akceptacji zmian w strategii leczenia obserwuje się głównie u pacjentów gorzej sytuowanych finansowo. W celu usprawnienia leczenia chorych z niewydolnością serca proponuje się powolne wprowadzanie zmian w leczeniu, jego ciągłą i nadzorowaną kontrolę oraz uczestnictwo w programie samoleczenia. Samokontrola, zmiany zachowań i odpowiednie stosowanie porad medycznych, stanowią działania potencjalnie zmniejszające koszt leczenia chorych z niewydolnością serca. Nie jest znana wartość programów samoleczenia.

 

Ocena skuteczności programu samoleczenia chorych z niewydolnością serca w zmniejszeniu liczby zgonów i ponownej hospitalizacji w obserwacji rocznej.

Grupę badaną stanowiło 902 chorych z łagodną i umiarkowaną niewydolnością serca, z obniżoną lub zachowaną funkcją skurczową lewej komory. Wszyscy chorzy stosowali podobne leczenie farmakologiczne, łącznie z diuretynami, w ostatnich 3 miesiącach. Obniżona funkcja skurczowa była definiowana w badaniu echokardiograficznym lub radioizotopowym jako EF <40%. Do badania nie włączano chorych w I lub IV klasie NYHA, ze współistniejącymi chorobami chirurgicznymi serca (np. ciężka stenoza aortalna), nierokującymi przeżycia 12 miesięcy (np. chorzy zakwalifikowani do transplantacji serca), z towarzyszącymi ciężkimi chorobami narządów wewnętrznych lub z chorobami psychiatrycznymi, chorych nierokujących współpracy w badaniu.

Randomizacja do grupy, która otrzymywała zalecenia dotyczące samoleczenia i była edukowana w zakresie leczenia niewydolności serca (n=451) lub do grupy, w której edukowano chorych tylko w zakresie leczenia (n=451). W grupie samoleczenia w ciągu roku przeprowadzono 18 dwugodzinnych spotkań, w których uczestniczyło po 10 chorych. Na spotkaniach oceniano podstawowe elementy leczenia, takie jak przyjmowanie zalecanych dawek leków, zmniejszanie masy ciała, ograniczanie sodu w diecie, umiarkowana aktywność fizyczna i unikanie sytuacji stresowych. Zalecenia te rozpatrywano w 5 kategoriach: samokontrola, zmiana zachowań, wspieranie przez rodzinę lub przyjaciół, rozpoznawanie objawów i umiejętność wypoczynku. Edukację w zakresie leczenia niewydolności serca przeprowadzano drogą mailową lub telefoniczną. Co 3 miesiące kontaktowano się z członkiem rodziny chorego, celem oceny leczenia. Zgony chorych, jak również leczenie szpitalne z powodu niewydolności serca w przypadku rozpoznanej duszności, obrzęków obwodowych lub radiologicznych cech obrzęku płuc przy przyjęciu do szpitala, potwierdzano dokumentacją medyczną i danymi z rejestrów. Corocznie oceniano stan chorych, wykonywano badania laboratoryjne, a także oceniano kwestionariuszowo ich stan i przestrzeganie zaleceń.

Pierwszorzędowy punkt końcowy: zgony i leczenie szpitalne z powodu niewydolności serca w okresie badania.

Średni wiek chorych wynosił 64 lata, 53% badanych stanowili mężczyźni. Nadciśnienie tętnicze stwierdzono u 75% chorych, cukrzycę u 40%. Palacze – 9,5% badanych. Średni BMI – 31 kg/m², średnia wartość BP – 121/70 mmHg, HR – 70 bpm.

W III klasie NYHA było 32% chorych, z zachowaną funkcją skurczową lewej komory – 23%. Objawy depresji miało 30% chorych. Średnia odległość przebyta w teście 6-minutowego chodu wynosiła 253 m. Chorzy otrzymywali średnio 7 leków, z czego ACEI lub ARB stosowało 86% chorych, a leki beta-adrenolityczne – 70,5%.

Pierwszorzędowy punkt końcowy: w czasie całego badania wystąpił u 40,1% chorych w grupie uczestniczącej w programie samoleczenia i u 41,2% chorych w grupie kontrolnej (OR 0,95; 95% CI 0,72–1,26). Roczna częstość zdarzeń odpowiednio w grupach wynosiła 18,4% v. 19,2%. Nie obserwowano różnic w liczbie zdarzeń w podgrupach badania w zależności od klasy NYHA, przebytej odległości w teście 6-minutowego chodu, czynności serca, liczby oddechów, wartości ciśnienia tętniczego, masy ciała, jakości życia, stanu emocjonalnego. Liczba objawów ubocznych, w tym poważnych była podobna w grupach.

Niezależnymi czynnikami wystąpienia punktu pierwszorzędowego był wiek ≥65 lat (p=0,002), III klasa NYHA (p<0,0001), współistnienie co najmniej 3 poważnych chorób (p<0,0001) i leczenie w powiązaniu ze statusem ekonomicznym. W grupie samoleczenia punkt pierwszorzędowy obserwowano częściej wśród chorych o niskim statusie ekonomicznym (dochód ≤30 000 $), w porównaniu z grupą o wyższym statusie (dochód >30 000 $) (p=0,02).

 

Dodatkowe szkolenie w zakresie samoleczenia, w porównaniu z samą edukacją w zakresie leczenia, nie zmniejsza liczby zgonów i ponownych hospitalizacji w grupie chorych z łagodną i umiarkowaną niewydolnością serca.