Wstęp. Nietolerancja wysiłku jest głównym objawem przewlekłej niewydolności serca, powiązana jest z obniżeniem jakości życia i wzrostem ryzyka chorobowości i i śmiertelności. Kluczowym objawem spotykanym w wysiłku u chorych z przewlekłą niewydolnością nerek, jest szybki początek przemian beztlenowych jako konsekwencja spadku przemian tlenowym w mięśniach szkieletowych. Poprawa transportu tlenu i/lub jego lepsze wykorzystanie jest jednym z celów prowadzących do poprawy wydolności chorych. Żelazo główny elementem przemian tlenowych znajduje się w hemoglobinie (transport tlenu), mioglobinie (przechowywanie tlenu) i w białkach uczestniczących w cyklu Krebsa i transporcie elektronów (procesy fosforylacji). Niedokrwistość spowodowana niedoborem żelaza, często obserwowana u chorych z przewlekłą niewydolnością serca, powoduje jeszcze większy spadek szczytowego zużycia tlenu. Leczenie erytropoetyną z suplementacją żelaza poprawia wydolność chorych z przewlekła niewydolnością serca i anemią. Brak jest danych czy leczenie samym żelazem powoduje podobny efekt kliniczny.
Cel badania. Ocena korzyści wynikających z leczenia żelazem u chorych z przewlekłą niewydolnością serca i deficytem żelaza z objawami lub nie niedokrwistości.

Grupę badaną stanowiło 35 chorych w wieku ≥21 lat z objawami niewydolności serca w klasie II lub III NYHA (EF ≤45%). Ograniczenie wydolności fizycznej (VO₂ ≤18 ml/kg/min), poziom hemoglobiny <12,5 g/l w grupie z anemią i 12,5-14,5 g/l w grupie bez anemii, z poziomem ferytyny <100 µg/l lub 100-300 µg/l z saturacją transferyny <20%. Prawidłowy poziom kwasu foliowego i witaminy B12. Spoczynkowy BP <160/100 mmHg. Chorzy otrzymujący typowe leczenie w niewydolności serca.

Randomizacja w stosunku 2:1 do grupy otrzymującej żelazo (n=24 chorych, po n=12 chorych w grupie z anemią lub bez anemii) lub do grupy placebo (n=11 chorych, n=6 chorych w grupie z anemią i n=5 chorych bez anemii). Żelazo podawano w dawce 200 mg co 4 tyg. przez okres 16 tyg. (Venofer 5 ml ampułki po 100 mg żelaza). Niedobór żelaza wyliczano ze wzoru [masa ciała  2,4  (15-Hb chorego) + 500 (zapas tkankowy)]. Podawanie żelaza kończono w przypadku gdy poziom ferytyny wynosił ≥500 ng/l. Po dwóch tyg. ponownie kontrolowano parametry hematologiczne i jeżeli poziom ferrytyny był <500 ng/l lub Hb <16 g/l lub saturacja transferyny <45% kontynuowano leczenie. Kontrolne badania 2 tyg. pop zakończeniu leczenia.
Pierwszorzędowy punkt końcowy: zmiana całkowita w szczytowego VO₂ ml/min w 18 tyg. badania.
Drugorzędowy punkt końcowy: zmiany szczytowego VO₂/kg, czasu trwania wysiłku, poziomu Hb, ferrytyny, saturacji transfereny. Zmiany w 8 i 18 tyg. w klasie NYHA, 7 punktowa ocena stanu chorego, kwestionariuszowa ocena jakości życia (Minnesota Living with Heart Failure Questionnaire, MLHFQ) i 10 punktowa ocena męczliwości. Ocena bezpieczeństwa leczenia.

Średni wiek chorych wyniósł 63 lat, mężczyźni stanowili 72% badanych. Nadciśnienie tętnicze stwierdzono u 47% chorych, dusznicę bolesną u 76%, cukrzycę u 34%, hiperlipidemię u 34%. Średni BMI - 27 kg/m². Kardiomiopatia niedokrwienna u 74% badanych.
Pierwszorzędowy punkt końcowy: w grupie kontrolnej całkowita zmiana szczytowego VO₂ uległa obniżeniu o -21ml/min, a w grupie leczonej żelazem uległa istotnemu statystycznie wzrostowi o 75 ml/min w porównaniu do wartości wyjściowych (p<0,05). Całkowita różnica pomiędzy grupami wyniosła 96 (95%CI -12 do 205) ml/min i nie osiągnęła istotności statystycznej (p=0,08). Natomiast w przypadku zmiany szczytowego VO₂/kg, różnica pomiędzy grupami była istotna statystycznie, z całkowitą różnicą 2,2 (95%CI 0,5 do 4,0) ml/kg/min (p=0,01). W grupie chorych z anemią, leczenie związane było z istotnym statystycznie wzrostem szczytowego VO₂, z całkowitą różnicą 204 (95%CI 31 do 378; p=0,02) mi/min jak i VO₂/kg z całkowitą różnica 3,9 (95%CI 1,1 do 6,8; p=0,009) ml/kg/min. W grupie chorych bez anemii nie obserwowano różnic pomiędzy grupami.
Drugorzędowy punkt końcowy: stwierdzono trend w kierunku lepszych wyników w grupie leczonej żelazem w czasie trwania wysiłku. Czas ten był istotnie statystyczni dłuższy w porównaniu do pierwszej próby wysiłkowej w grupie leczonej (p<0,05), a różnica pomiędzy grupami wyniosła 60 (95%CI -6 do 126; p=0,08) sek. W grupie leczonej żelazem obserwowano poprawę w klasie NYHA po zakończeniu badań w porównaniu do stanu przed leczeniem (p<0,05), jak i istotną statystycznie poprawę w porównaniu do grupy nieleczonej ( p=0,002). Podobne obserwacje dotyczyły oceny globalnej stanu chorego (p=0,002) jak i oceny męczliwości (p=0,004), a ocena MLHFQ miała trend w kierunku lepszych wyników (p=0,07).
Stężenie ferrytyny (p<0,001) jak saturacji transferyny (p=0,001) było istotnie statystycznie wyższe w grupie leczonej, chociaż poziom Hg pozostawał porównywalny pomiędzy grupami (p=0,87).
Objawy uboczne częściej obserwowano w grupie nieleczonej, natomiast poważne objawy uboczne wystąpiły u 3 chorych w grupie leczonej i u 1 chorego w grupie kontrolnej. Obserwowano istotnie statystycznie częściej spadek BP w grupie leczonej zarówno po 15 min po podniu żelaza jak i po 30 min na zakończenie podawania żelaza.

Wnioski. Leczenie żelazem chorych z przewleką niewydolnością serca wiąże się z poprawą wydolności fizycznej i zmniejszeniem objawów klinicznych. Lepszy efekt obserwuje się w grupie chorych z niedokrwistością.